ادبیات فارسی اول دبیرستان فصل چهارم
شامل:معنی نکات و…
درس ۱۳
در امواج سند نکته ها : شعر در امواج شاعرانه ی دلاوری و پایداری جلال الدین خواندم شاه در کناره ی رو دسته است و در مقابل هجوم سربازان مغول ، با توجه به این مضمون در امواج سند، سروده ی «وطنی» است، سراینده ی شعر دکتر مهدی حمیدی است (۱۲۹۳ تا ۱۳۶۵) اصل شعر ۶۸ بیت است که گزیده ای از آن در ۴۲ بیت در کتاب درسی آمده است.
خودآزمایی ۱۳ :
۱ – شاعر در دو بیت اول ، غروب خورشید را به تصویر کشیده است، این غروب بیانگر چیست؟
شاعر در آغاز این سروده ، فضاسازی کرده و با توصیف خورشیدی که در حال غروب است، نشان می دهد که قدرت، شکوه خوارزمشاهیان در آستانه ی از میان رفتن است.
2 – در بیت هشتم، منظور از «آتش های ترک و خون تاریک» چیست؟
هجوم وحشیانه قوم مغول و کشتار ایرانیان
۳ – جلال الدین موسرخی شفق چه چیزهایی دید؟
او با خیره شدن به سرخی کناره ی آسمان هنگام غروب خورشید آینده ی ایران را در نظر آورد و اینکه با گسترش دامنه هجوم مغول، ایرانیان قتل عام خواهند شد هم چنین قدرت و زندگی خود را در نظر آورد.
۴ – در این سروده، موج و رود به چه چیزهایی مانند شده اند؟
موج به نیش، کوه گران و سیماب (جیوه) مانند شده: رود سند نیز در یک مورد به سربازی پرشوروخروش مانند شده (خروشان، ژرف ….) به جای دیگر، از آن به سد روان تعبیر شده ، در موردی دیگر نیز رود سند با امواجش به اژدها تشبیه شده است.
۵ – چرا جلال الدین تصمیم گرفت زن و فرزندان خود را در رودخانه نیفکند؟
زیرا برای او مایه ی ننگ بود که زن و فرزندانش اسیر و برده مغول ها شوند همچنین در صورت شکست می توانست به تنهایی و سوار بر اسب از طریق رود سند عقب نشینی کند.
۶ – چنگیز کدام عمل جلال الدین را تحسین کرد؟
این که جلال الدین تا لحظه ای که توانست ، پایداری و مبارزه کرد و پس از آن با شجاعت بسیار، با اسب به رود پرخروش سند زد و عقب نشینی کرد
۷ – پیام اصلی درس چیست؟
آگاهی از این که گذشتگان برای حفظ این سرزمین چه فداکاریهای بزرگی کرده اند، و اینکه آرامش امروز ما نمره ی تلاش و از خود گذشتگی گذشتگان ماست ، پس ما نیز موظفیم در حفظ استقلال و سربلندی آن بکوشیم.
۸ – چهار پاره با مثنوی چه تفاوتی دارد؟
مثنوی قالبی سنتی است که در هر بیت آن، دو مصراع، قافیه ای مستقل دارند و این قافیه در هر بیتی می تواند تغییر کند. نمودار قالب مثنوی به صورت زیر است:
اما چهار پاره ی شعری است که از چند دو بیتی تشکیل شده ، معنی این دو بیتی ها به هم مربوط است و معمولاً مصراع های زوج هر دو بیتی، هم قافیه اند
بیاموزیم ۷ :
تعریف چهار پاره :
ویژگیهای چهارپاره : چهار پاره شعری است که از چند بند هم وزن تشکیل شده / هر بند، شامل چهار مصراع است. / معمولاً مصراع های زوج هر بند، هم قافیه اند. طرح قرار گرفتن قافیه در چهار پاره به شکل زیر است :
شکل
نام دیگرچهار پاره دو بیتی های پیوسته است
چهار پاره پس از مشروطه در ایران ابداع شد. محتوی چهار پاره غنایی و اجتماعی است. فریدون مشیری، فریدون توّللی ، رشید یا سعی و ملک الشعرای بهار، از شاعران معاصرند که اشعاری در قالب چهار پاره سروده اند.
فصل ۶
درس چهاردهم – درآمدی بر ادبیات تعلیمی درآمدی بر ادبیات تعلیمی
نکته : مجموعه آثار که موضوع آنها ، تعلیم و آموزش است، ادبیات تعلیقی نامیده می شود.
ادبیات تعلیمی از لحاظ محتوا به دو نوع تقسیم می شود:
الف – آموزش و تعلیم مسائل اخلاقی و تربیتی
ب – مسائل آموزشی و علمی
بعضی از موضوعات محوری و اساسی ادبیات تعلیمی نوع اول عبارت است از بهره گیری از فرصت ها ، محبت نسبت به پدر و مادر و همنوعان، تأکید بر اجرای دستورهای الهی و خودداری ازگناه و غفلت و دنیا پرستی
در ادبیات تعلیمی نوع دوم هدف شاعره نویسنده این است که موضوعات آموزشی را با روشی ساده و آسان به مخاطب بیاموزد.
بوستان ، گلستان ، قابوسنامه و کلیکه و دمنه ، از نمونه های برجسته ادبیات تعلیمی نوع اولند.
«نصاب الصبیان» و گلشن راز از نمونه های ادبیات تعلیمی نوع دومند.
هنر و سخن : نکته ها
«قابوس نامه » تألیف «عنصرالمعالی، کیکاووس بن قابوس بن وشمگیر» است و متعلق به قرن پنجم است. این کتاب دارای ۴۴ باب است. هدف و انگیزه عنصرالمعالی از تألیف این کتاب، راهنمایی کردن فرزندش «گیلان شاه» و آشنا نمودن او بامسائل زندگی بوده است. با این توضیح این کتاب در زمره ی ادبیات تعلیمی و از نوع اول است.
امتیازات و ویژگیهای قابوسنامه، صمیمت و صداقت در سخن نویسنده، سادگی و گیرایی زبان، آوردن داستانهای جذاب، و مربوط به موضوعات و وسعت اطلاعات ارائه شده در کتاب
خودآزمایی درس :۱۴
۱- در نخستین جمله درس قابوس نامه، به «مغیلان» تشبیه شده است؟
انسانی که از فضیلت و شایستگی برخودار نیست و دیگران از او بهره نمی برند.
2 – با مراجعه به کتاب لغت، توضیح دهید کلمه ی «مغیلان» از چه اجزایی ترکیب شده و اعتقاد خرافی درباره آن چه بوده است؟
(مغیلان، مخفف «ام غیلان» ام + غیلان) و به معنی مادر غولان است. اعراب باده نشین تصور می کردند که بوته های بزرگ خار، محل زاده شدن غول هاست.
۳ – اصالت موروثی و اصالت اکتسابی دو گوهر ارزشمندند، این دو درس چگونه بیان شده اند؟
از نظر نویسنده ، اصالت موروثی (گوهر اصل) امتیاز هست اما به تنهایی کافی و با ارزش نیست. ارزش و اعتبار حقیقی انسان به فضیلت ها و شایستگی هائیست که خود کسب می کند (= گوهرهند)
۴ – از نظر نویسنده ی قابوسنامه لازمه ی بزرگی چیست؟
«خرد و دانش»
5 – چه ضرب المثل های در مورد زبان و تأثیر آن می دانید؟ به دو صورت اشاره کنید.
به عهده دانش آموز
۶ – به نظر نویسنده تفاوت انسان با حیوان در چیست؟
آدمی در ده مورد با حیوانات تفاوت دارد، از جمه توانایی اندیشیدن ، حفظ کردن ، سخن گفتن و …….
۷ – پنج مورد از تفاوت های نثر تاریخی را با نثر فارسی معیار بنویسید؟
زفان / زبان . خو کن (خوبده) / داشته باشی (وادار کرده باشی) عادت کنی (عادت دهی) / سخن به جایگاه و سخن نه بر جایگاه سخن به جا و سخن بی جا
۸ – مقصود از «گوهر تن» در درس چیست؟
اصالت اکتسابی با شایستگی و فضیلت هایی که هر کسی کسب می کند
کدام قبله ؟
خودآزمایی درس ۱۴
۱ – پسر کدام عمل پدر را نشانه ی عوض شدن قبله او دانسته است؟
تنظیم کردن ، به خاک افتادن و مؤدبانه ایستادن پدرش در مقابل خوارزمشاه که در نظر او همانند رکوع و سجده و قیام بود.
2 – در این حکایت ، چه چیزی عامل تنظیم در برابر خوارزمشاه عنوان شده است؟
حرص و طمع
۳ – پیام این حکایت چیست؟
انسان در صورتی می تواند عزت و سربلندی خود را حفظ کند که اسیر حرص و طمع نباشد
۴ – این آیه را معنی کنید و بگوئید با کدام بیت ارتباط معنایی دارد؟
اَفرأَیت من التّخَذَ الهُهُ هواهُ….
آیا آن کس را دیده ای که هوای نفس خویش را معبود خود قرار داد . بیت آخر با این آیه ارتباط معنایی دارد.
کدام قبله ؟ معنی اشعار
بیت اول : شنیده ای که شخص بسیار طمع کاری ، یک روز صبح زود به دیدار خوارزم شاه رفت.
بیت دوم : چون به حضور پادشاه رسید. در برابر او تعظیم کرد ( به رکوع رفت) سپس ایستاد و پس از آن به خاک افتاد و بر پای خواست
بیت سوم : پسرش گفت :ای پدر عزیز من مشکلی و سؤالی دارم . پاسخ آن را به من بگو
بیت ۴ : دیگر به من نگفته بودی که قبله به طرف حجاز (مکه) است؟ چرا امروز به این طرف نماز خواندی ؟
بیت ۵ : به دنبال خواسته های دل نرو و از نفس حریصت پیروی نکن زیرا نفس راضی نمی شود. هر زمانی به چیزی علاقمند می شود و تور را به سویی می کشاند.
متاع جوانی :
معانی اشعار : بیت ۱ : روزی جوانی به پیری گفت که با این وضعیت پیری، زندگیت چگونه می گذرد
بیت ۲ : پیر به جوان گفت :در کتاب زندگی «پیری » برای تو که اکنون جوان هستی
کلمه ی ناشناس و مبهم است. معنی این کلمه را تنها زمانی که خودت پیر می شوی ، می فهمی ».
بیت ۳ : بهتر است که تو به توانایی های جوانی ات فکر کنی و از آن سخن بگویی، از من درباره دوره پیری و ناتوانی مپرس
بیت ۴ : قدر ایام جوانی را بدان و از آن به خوبی مراقبت و استفاده کن زیرا همچنان که هر پرنده ای روزی از قفسی که در آن اسیر است، بیرون می آید، روزگاری هم زیبایی و شادابی و جوانی از جسم و تن تو دور خواهد شد.
بیت ۵ : من در بازار زندگی ، کالا و سرمایه ی با ارزش جوانی ام را رایگان و بی ثمر از دست دادم . تو اگر می توانی از آن به خوبی استفاده کن
بیت ۶ : هر چقدر من بی اعتنایی کردم و جوانی ام را در غفلت بسر بردم. دنیا بیشتر به من بی اعتنایی کرد.
بیت ۷ : روزگار، گنج با ارزش دوره ی جوانی مرا ربود زیرا هنگامی که باید قدر جوانی را می دانستم و از آن به خوبی استفاده می کردم، در غفلت و بی خبری بود.
خود آزمایی : درس ۱۴ متاع جوانی
۱ – چه واژه هایی در این درس، استعاره «از جوانی» است؟
مرغ زیبا، متاعی که رایگان از کف رفته و گنج
2 – چرا پیر از جوان می خواهد که درباره ی ناتوانی سؤال نکند؟
زیرا وجود جوان، سرشار از نیرو و امید به آینده است و با چنین ویژگیهایی نمی تواند احساس پیر را در ایام پیری درک کند.
۳ – قالب این شعر چیست؟ چرا ؟
قطعه است زیرا واژه های قافیه، یعنی زندگانی، ندانی، ناتوانی و …….و در مصراع های دوم آمده اند.
۴ – قطعه ی زیر را با درس مقایسه کنید؟
در جوانی به خویش می گفتم / شیر، شیر است و اگر چه پیر بود
چون که به پیری رسیدم دانستم / پیر، پیراست اگر چه شیر بود
در هر دو شعر، به مقایسه ی دوره ی جوانی و پیری پرداخته شده و به این مضمون اشاره شده که انسان در دوره جوانی نمی تواند تصور روشن و درستی از دوران پیری داشته باشد، ضمناً توصیه شده که جوان از غفلت و غرور بپرهیزد، قدر جوانی را بداند و از آن به خوبی استفاده کند .
آزمون فصل ۵ :
۱ – عبارت های زیر را با پاسخ های مناسب ، کامل کنید:
الف – «ادبیات غنایی» به گونه ای است که بازبانی ……..و با استفاده از معانی ………بیانگر ……..آدمی است.
ب – «غنا» به معنی …….. است و شعر غنایی در اصل به سروده هایی گفته می شده که ………خوانده شده است.
2 – پاسخ های درست را برگزینید:
الف – دامنه ی موضوعات در مضامین شعر غنایی (بسیار وسیع است. بسیار محدود است)
ب – (بخش اندکی از – بخش عمده ی ) ادبیات گذشته معاصر فارسی را شعر غنایی تشکیل می دهد.
۳ – در محل های نقطه چین عبارات زیر، پاسخ های صحیح را بنویسید
نظامی گنجه ای ، شاعر معروف قرن ، معروف ترین سراینده ی داستان های ……..در ادب فارسی است مجموعه مثنوی های نظامی به نام های …………و ……….معروف اند. این مجموعه شامل این آثار است : مخزن الاسرار، ………، لیلی و مجنون ،…..و اسکندرنامه
۴ – معنی و مفهوم این بیت را کامل و دقیق بنویسید:
چون رایت عشق آن جهانگیر / شد چون مه لیلی آسمان گیر
۵ – در تعبیرهای «چو مارحلقه» و در حلقه زلف کعبه به ترتیب چه آرایه هایی بکار رفته است؟
۶ – در شعر «در امواج سند» در گرد زعفران رنگ استعاره از چیست؟
۷ – در هر یک از ابیات زیر، تعبیر «دریای خون» چه مفهومی دارد؟
الف – در آن دریای خون دو قرص خورشید /غروب آفتاب خویشتن دید
ب – در آن دریای خون در دشت تاریک / به دنبال سر چنگیز می گشت
۸ – در شعر «در امواج سند» منظور از تعبیرهای «غولان» ، «اهریمن» و «اژدهای زندگی خوار» و «بادپا» به ترتیب چیست؟
۹ – در محل های نقطه چین عبارت های زیر پاسخ های صحیح را بنویسید.
و چهار پاره شعری است که از چند بند هم وزن تشکیل شده، هر بند شامل، مصراع است. معمولاً در هر بند، مصراع های ……..هم قافیه اند.
۱۰ – ادبیات تعلیمی از لحاظ محتوا به دو نوع تقسیم می شود .
الف – ………ب – ……..
۱۱- در جمله «بدان که از همه هنرها بهترین هنر سخن گفت است» منظور از هنر چیست؟
۱۲- در عبارت اما پنج نهانی چون اندیشه و یاد گرفتن و نگاه داشتن و تخیل کردن و تمیز و گفتار منظور از «یادگرفتن» و ……و مفهوم «تمیز » ………است.
۱۳- با توجه به بیت :
«بگفت اندر این نامه حرفی است مبهم / که معیش جز وقت پیری ندانی»
منظور از این نامه و «حرف مبهم» به ترتیب چیست؟
۱۴- باتوجه به بیت :
از آن برد گنج مرا دزد گیتی / که در خواب بودم گه پاسبانی
الف – منظور از گنج چیست؟
ب – روزگار به چه کسی مانند شده است؟
پ – منظور از «خواب بودن» چیست؟
ت – منظور از «گه پاسبانی» چه زمانی است ؟
ث – چه کلماتی مراعات نظیرند؟
درس پانزده و شانزده
فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی / مسجد جلوه گاه هنر اسلامی درس ۱۵
فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی : بالاترین و ارزشمندترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت اساسی دارد. فرهنگ آن جامعه است . اساساً فرهنگ هر جامعه هویت و موجودیت آن جامعه را تشکیل می دهد. کتاب «فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی» اثر غلام علی حداد عادل است.
تفاوت عمده ی فرهنگ جدید غربی و فرهنگ اسلامی، در تعریف انسان منعکس می شود
برحسب فرهنگ غربی انسان موجودی است مادی و معنویت، فرع در دنیای زندگی مادی اوست، اما در فرهنگ اسلامی، انسان موجودی است که معنویت کمال مطلوب و غایت و نهایت زندگی اوست
خودآزمایی درس ۱۵ :
۱٫ منظور از لباس می پوشد تا خود را بپوشد چیست؟
لباس ، وسیله ای برای در امان ماندن از خطرخا و دور ماندن از خودنمایی است نه وسیله ای برای خودنمایی بیشتر و فراهم کردن زمینه های ناامنی در زندگی
2 – در لباس پوست دوم انسان نیست، خانه یا ول اوست یعنی چه ؟
یعنی نوع پوشش و لباس، مسئله ی کم اهمیتی نیست، بر عکس در ایجاد امنیت و آرامش زندگی انسان نقش مهمی دارد.
۳ – منظور از لباس انسان پرچم کشور وجود اوست چیست
؟ اینکه انسان با لباسی که به تن دارد نشان می دهد که چه طرز فکری داردو از چه فرهنگی پیروی می کند.
۴ – نویسنده در نظر دارد با آوردن داستان خیاطان حقه باز چه چیزی را به اثبات برساند؟
منظور نویسنده تذکر این نکته است که تبلیغات غرب بسیار فریبنده است و سبب شده است تا ملت های غربزده نه تنها پیشرفتی دست نیایند. ارزش های مادی و معنوی خود را نیز از دست بدهند. در این تمثیل منظور ای خیاطان حقه باز، کشورهای استعمار گردند
درس ۱۶
مسجد جلوه گاه هنر اسلامی : نکته ها : عبدالحسین زرین کوب، محقق ، مورخه و نویسنده بزرگ معاصر است که در سال ۱۳۰۱ در بروجرد به دنیا آمد.
نشر زرین کوب، روان، شیوا و رساست. برخی از آثار مشهور وی عبارتند از «نقد ادبین با «کاروان حله» در بحر «کوزه» و «سرخی» و «بامداد اسلام» «از چه چیزهای دیگر» نام یکی دیگر از آثار این نویسنده است.
خودآزمایی درس ۱۶ :
۱ – در صدر اسلام از مسجد چه استفاده هایی شده است؟
عبادت / رسیدگی به کارها و مشکلات مسلمانان / محل اجتماع و گردهمایی مسلمانان به منظور مشورت و گفت و گو / برپا شدن جلسات علمای علم حدیث / حمل مناسبی برای گوشه نشینی و عبادت صوفیان / مقابله و تلاوت قرآن و تعلیم تجوید و قرائت
2 – تنوع در شیوه ی معماری مساجد در کشورهای اسلامی ناشی از چیست؟
ناشی از تنوع و اختلاف نژاد قومی است که سرزمین های آن ها به وسیله اسلام فتح شده است، این امر باعث شده است که معماری مساجد سرزمین های مختلف، تحت تأثیر شرایط محیطی و طبیعی و نیز سلیقه های اقوام گوناگون قرار گیرد.
۳ – چرا نویسنده ، مسجد را جلوه گاه هنر اسلامی می داند؟
زیرا در مساجد، هنرهای گوناگون اسلامی، در کنار هم قرار گرفته و عرضه شده اند :
هنر معماری توازن و هماهنگی قسمتهای مختلف بناهای مسجد نقش داشته است. هنر نقاشی ها و رنگ آمیزی کاشیها عرضه شده . هنر خوش نویسی در نوشتن آیات قرآن و نام های مبارک محلی عرضه شده . از هنر شعر در نوشتن موعظه ها و ماده تاریخ ها استفاده شده است. هنر صنایع دستی در فرشها، پرده ها ، قندیل ها ، منبت کاریها و ملیله دوزیهای نمایش داده شده است.
هنر موسیقی در صدای مؤذن و در لحن قاری و واعظ جلوه گر شده است
۴ – یک مورخ چگونه می تواند با مطالعه در مساجد به تمدن اقوام مسلمان پی برد؟
علت این امر آن است که جلوه های گوناگون فرهنگ و هنر اسلامی در طی قرن های دراز، در مساجد مجال بروز پیدا کرده اند.
نظرات شما عزیزان: